Rozwój umysłowy i emocjonalny dzieci z zespołem Downa

Osoby z trisomią 21. rozwijają się wolniej, szczególnie jeśli chodzi o rozwój mowy. Charakterystyczną cechą rozwoju dzieci z zespołem Downa są okresy szybkiego i wolnego rozwoju umysłowego, dlatego w zespole Downa wyróżnia się trzy stadia rozwojowe:

• między 4. i 6. rokiem życia, który odpowiada wiekowi umysłowemu około 18 miesięcy u zdrowego dziecka;
• pomiędzy 8. i 11. rokiem życia porównywalny z wiekiem 30 miesięcy;
• między 12. i 17. rokiem życia, który odpowiada wiekowi 48 miesięcy.

Początkowo dziecko rozwija się w tempie podobnym do zdrowego niemowlęcia, spowolnienie rozwoju motorycznego następuje w wieku 4–6 miesięcy, gdy zaczyna uczuć się siadać bez pomocy. Dzieci te mają bowiem trudności z koncentracją uwagi, czego nauka siadania wymaga. Następnie, mniej więcej w 9.–11. miesiącu życia, obserwuje się gwałtowny wzrost tempa rozwoju, dziecko zaczyna się bawić, a zabawa polega na badaniu przedmiotów poprzez branie ich do rąk, przekładanie, wkładanie do buzi, uderzanie. Potem rozwój znów ulega spowolnieniu, ponieważ maluch ma trudności z przetwarzaniem informacji wyłaniających się z zabawy, np. nauczeniem się, że można coś włożyć do garnuszka, a potem z niego wyjąć. Jest to w przybliżeniu okres między 10. a 13. miesiącem życia.

Większość dzieci z zespołem Downa przyswaja sobie na początku 2. roku życia pierwsze 3–4 słowa. Zaczynają wykazywać też proste kojarzenie w wypełnianiu zadań – pociągają za sznurek, żeby coś otrzymać. Maluchy odkrywają przez zabawę nowe sposoby kontaktu ze światem. Naśladują proste czynności, do tego jednak muszą rozszerzyć pamięć i zakres uwagi, czyli muszą być świadome kilku rzeczy na raz. Dla wielu jest to barierą, ponieważ osoba z trisomią 21 nie potrafi analizować zadań, nie robi planu dalszego działania i nie wiąże jego kolejnych etapów w całość. Stąd dzieci są w stanie pokonać kolejne stadia rozwoju zabawy, ale w każdym ze stadiów bawią się w tej samej kolejności i nie tworzą innych odmian czy wariantów kolejności czynności.

Wiek między 18. a 24. miesiącem to okres poważnego zastoju. Dużo czasu zajmuje dzieciom rozwój mowy, przy czym chłopcy mają większe trudności niż dziewczynki. Zauważalne postępy mają miejsce dopiero w wieku 5–6 lat, ale mimo opóźnienia mowy, dziecko staje się coraz bardziej samodzielne i daje sobie radę w sytuacjach towarzyskich, ponieważ wykorzystuje do kontaktu z otoczeniem gestykulację, mimikę i prewokalne formy kontaktu. Największy problem stanowi koordynacja wzrokowo-ruchowa, czyli jeśli impulsy pochodzą z różnych zmysłów, dziecko ma problemy z łączeniem i koordynowaniem informacji. Natomiast rozwój społeczny, kontakty z ludźmi, samodzielność i umiejętność podtrzymywania relacji jest u tych dzieci bardziej rozwinięta, niż wskazywałby na to poziom rozwoju umysłowego. Stąd w większości przypadków wiek społeczny jest stosunkowo najwyższy, nieco niższy jest wiek umysłowy, zaś najniższy jest wiek określający poziom rozwoju mowy. Zachowania szkolne zależą od charakteru dziecka, stopnia upośledzenia, zachowania i zdolności innych dzieci. Przy czym najlepiej jeśli w klasie możliwości intelektualne dzieci są podobne, ponieważ daje to poczucie bezpieczeństwa. Dobrze wyprowadzone dziecko z zespołem Downa jest miłe, pogodne, przychylne dla otoczenia, ma wysoce rozwiniętą inteligencję emocjonalną, okazuje przywiązanie do bliskich, rodziny i przyjaciół.